Extremisme in de Kaukasus
Eigen werk
‘Je leert ermee omgaan’, zegt Ilya nuchter. Volgens hem leeft iedereen in angst voor een aanslag, ‘Maar toch ook het gevoel van: ach, het leven gaat door’. Hij vertelt dat er deze week nog een schietpartij was hier niet ver vandaan tussen de politie en extremisten. ‘Dit zijn niet mijn islamitische buren of de gewone man op straat. De terroristen komen uit de bergen’. Ik ben zojuist Nalchik binnengefietst, de hoofdstad van Kabardië-Balkarië, een kleine autonome republiek in de Russische Kaukasus waar ik Ilya tref, een jonge Rus die klaar is voor vertrek.
Ilya woont met zijn moeder en zijn zusje in een van de torenflats ten zuiden van het centrum van Nalchik. De jonge designer spreekt goed Engels, is opgeleid in Moskou en wil nu studeren in Italië. ‘Natuurlijk wil ik weg. Mijn moeder wilt weg, en veel andere Russen willen ook weg’, zegt Ilya als ik doorvraag naar het geweld zo dichtbij huis. We wandelen door het centrum, en ik kan me haast niet voorstellen dat deze kalmte verstoord zou worden door geweld. De stad ziet er zorgeloos uit op deze hete zomerdag. Meisjes lopen zonder hoofddoekje op straat, soms zelfs met minirokje, ouderen bevolken de schaduwplekjes in het park en een ongduldige trucker toetert druk naar zijn voorgangers. Alles is perfect normaal in Nalchik. Tot de knal komt.
Later die middag ontmoeten we Timur, een echte Balkaar, op een terrasje vlakbij. Hij is een ware Kaukasische gastheer en begint een dermate lang verhaal tegen de serveerster dat ik me lichtelijk zorgen begin te maken. Niet veel later staat ons tafeltje ramvol met klassiekers als chebureki, hichini, shashlik, Kabardische gerookte kaas en een andere soort kaas die ik Balkaarse mozarella doop. Om deze enorme porties weg te spoelen staat er lekker ongefilterd bier en de yoghurtdrank airan op tafel. Het is teveel. Echt veel teveel. Ik ben een goede eter en kan heel wat wegwerken, maar de porties die Timur me blijft voorzetten kan ik werkelijk nergens wegstouwen. Met moeite wordt mijn terugrekking geaccepteerd en gaan we weer op weg. In Timurs Lada rijden we over een weg met scherpe bochten en kuilen. Ik heb het zwaar. Terwijl ik naar adem zit te happen op de achterbank, knalt er ineens op vol volume een Balkaarse symfonie los vanaf de hoedenplank. Het is tijd voor muziek. Snelle accordeonmuziek met traditioneel slagwerk en opzwepende vocalen doen me denken aan de oosteuropese balkanbeats met een goede scheut arabische saus. Ik noem deze enerverende mix balkarbeats, wordt wakker uit mijn ongemakkelijke after-dinner-dip en krijg een phadsych in mijn handen gedrukt, een traditioneel stuk slagwerk waar ik enthousiast op meeklapper op de vrolijke muziek.
Timur en Ilya zijn het eens dat de bergbewoners wat gevoeliger zijn voor radicale invloeden omdat ze in een wat kleine, afgesloten wereld leven. ‘Nalchik is als elke Russiche stad, maar ga dertig kilometer de bergen in en je merkt een enorm verschil’. In 2005 begon het. Mogelijk door een overgeslagen vonk vanuit Tsjetsjenie, mogelijk vanwege nieuwe prekers of door bergbewoners die in de stad werk kwamen zoeken. Ineens was het veilige Kabardië-Balkarie, dat altijd goede banden had met de Russen, podium voor aanslagen en geweld. Timur is trots op zijn land en zegt boos dat de aanslagplegers buiten de islam leven en geen echte Balkaren of Kabardiërs zijn. ‘Islam is een godsdienst van vrede. Zo heb ik het geleerd en zo leer ik het straks aan mijn kinderen.’
Die middag leer ik dat Kabardië-Balkarie een landje is waar je alles kunt tegenkomen. Van jonge meisjes in minrokje tot bebaarde gelovigen en van matig gelovige stadsjongeren tot oudere traditionele dorpsbewoners die er hun eigen milde post-sovjet vorm van islam op nahouden. Het lijkt alsof het met landje alle kanten op kan. Qua toerisme is het potentieel enorm. De ruige bergen zijn in de Kaukasus onevertroffen en de Elbroes is de hoogste berg van Europa. Je vindt er schaarsbevolkte reservaten met traditionele dorpjes waar reizigers vrijwel zeker kennis kunnen maken met autenthieke Kaukasische gastvrijheid en warmte van traditionele families. Ondertussen zijn er in diezelfde bergen cellen actief die de lokale bevolking ophitsen tegen de moderne leefwijze in Rusland en het verstedelijkt gebied van Nalchik onder het motto: Allah is boven ons en Rusland is onder ons. Over de motieven van de aanslagplegers lijkt iedereen een andere mening te hebben. Sommigen linken het aan criminelen uit Tsjetsjenen, die bulken van het geld dat uit Moskou gekomen schijnt te zijn om ze in toom te houden, anderen denken aan invloeden uit de internationale drugshandel en weer anderen claimen dat de radicale imams in de berggebieden gestuurd zijn door Al Qaida om deze regio te destabiliseren. Hoe je het ook went of keert, gevaar is een wezenlijk onderdeel in het dagelijks leven van Timur en Ilya. Ik ben gastvrij ontvangen zoals de bergtradities in de Kaukasus dat gebieden. Tijdens een uitgebreide toast, heffen we het glas op de zegen van deze tradities boven haat en geweld. Laten we het hopen.
