Met de fiets naar Weimar
Eigen werk
Weimar is misschien wel het culturele hoogtepunt van Duitsland. Het is de stad van ´s lands meest gevierde kunstenaars, componisten, schrijvers, filosofen en staatkundigen en is een lichtpuntje in haar complexe en heftige recente geschiedenis. Weimar was grof gezegd van eind 18e eeuw tot 1933 thuishaven van intellectuelen als Schiller, Goethe, Liszt, Kandinsky, Nietzsche, Bach en natuurlijk de geboorteplaats van de Weimarrepubliek, waarvan de grondwet hier in 1919 geschreven werd voor een democratisch Duitsland.
De stad met een kleine 70.000 inwoners heeft een compact centrum dat tjokvol staat met bezienswaardigheden en herinneringen aan zijn intellectuele inwoners. Om Weimar te verkennen in het hoogseizoen moet je aansluiten tussen hordes toeristen van over de hele wereld. Kom bij voorkeur vroeg of heel laat om de grote massa’s te ontlopen. Ik heb mijn weiland vroeg verlaten vanochtend om er op tijd bij te zijn, maar alsnog zitten de terrassen goed vol en bungelen camera’s prominent rond nekken van Japanse, Amerikaanse of Duitse toeristen. Toch heerst er op een zonnige dag als deze een hele ontspannen sfeer in het stadje; kinderen drentelen rustig rond in het grotendeels autovrije centrum, mensen genieten van hun brouwsel of braadsel op het terras en accordeonspel en veel groen maken het voor mij bijzonder aangenaam op een bankje bij het Theaterplatz. Ik weet niet wat vader en zoon die om half 11 naast me zitten met een biertje denken over de verlichte ideeën van Nietzsche en Goethe, maar toch nodigt de stempel die zij op de stad drukten uit om de tijd te nemen voor een moeilijke gedachte of twee.
Dat de stad er zo mooi bij ligt is niet vanzelfsprekend. Na de verdeling van Duitsland na de oorlog bevond Weimar zich diep achter de Russische linies. Vanwege de verwoeste binnenstad besloot de partij de boel op z’n Sovjets opnieuw in te delen. Vanaf dit moment betreedt onze held het toneel. Maak kennis met de burgemeester, die zelf partijlid was, maar koste wat kost heeft voorkomen dat de geschiedenis van Weimar ten onder zou in een anonieme betonmassa. Het heeft hem bijna de kop gekost, maar mede daarom zit ik hier tussen fraai gerestaureerd Unesco werelderfgoed te genieten van deze stad.
Weimars duistere kant openbaarde zich toen de democratische regering de explosieve sfeer niet overleefde rond de economische crisis, de grote politieke tegenstellingen en antisemitisme. Thüringen, de deelstaat waar Weimar in ligt, werd het toneel voor de eerste overwinningen van de NSDAP en het naastgelegen concentratiekamp. Buchenwald herinnert aan de gruweldaden van de nazi’s, die 56.545 Joden, Duitse antifascisten, krijgsgevangenen, zigeuners en homoseksuelen er ombrachten door slavenarbeid, executie, ondervoeding, medische experimenten en tot slot een dodenmars aan het eind van de oorlog. 28.000 uitgemergelde kampbewoners werden aangetroffen door de Amerikaanse bevrijders. Later gebruikte de Russen het kamp om 7000 ex-nazi’s en anticommunisten zich dood te laten werken.
Weimar is een plek van uitersten. Nog altijd is het een centrum voor kunst, cultuur en toerisme. Tegelijkertijd kampt de stad met een groot aantal neonazi’s dat zich steeds sterker wilt profileren. Gelukkig merk je hier niks van in het mooie centrum, en juist het positieve, liberale gedachtegoed van Weimars prominenten laat zien dat een land weliswaar meegesleurd kan worden in een spiraal van geweld en onderdrukking, maar dat er altijd een verlichte groep mensen heeft gestreden voor vrijheden die wij nu vanzelfsprekend vinden.
Peinzend loop ik door het grote park langs de rivier de Ilm. De uitersten houden me bezig en ik ben tegelijkertijd gefascineerd door het feit dat zo’n klein plaatsje kweekvijver is geweest voor zulke grote hoogtepunten in de westerse cultuur. Dan krijg ik vanuit het niets een bak frambozen aangereikt van een voorbijganger. Heerlijk ontspannen slenter ik verder en geniet van deze vitaminerijke onderbreking van mijn contemplaties, die door de 30 graden toch al wat troebel werden. Ik voel dan ook nog geen neiging om als de protagonist in Goethe’s meesterwerk Faust mijn ziel aan de duivel te verkopen. Sterker nog, ik voel me zorgeloos en ontspannen in deze mooie stad. In het park staat het Gartenhaus van Goethe, een cadeautje van zijn weldoener. Ik wordt een beetje rebels van mensenmassa’s met audioguides en toegangsprijzen om het tuinhuis van de beste man te zien, dus ik wandel even rond, pik toch even een aardbei uit zijn tuin en loop terug naar mijn fiets.
