Misinformatie in India
De Kanttekening
‘We moeten met 1,3 miljard mensen tegelijk zo hard mogelijk klappen en toeteren op schelphoorns om zoveel vibraties te creërendat het virus al zijn kracht verliest’, klonk het in een WhatsApp-bericht dat het hele land door ging nadat Indiërs waren opgeroepen te klappen voor medisch personeel. Vlak na het applaus ging er een ander bericht viraal dat beweerde dat satellietbeelden van NASA lieten zien dat het het virus zich inderdaad terugtrok uit het land en gingen mensen joelend de straat op om te vieren dat het virus verslagen was.
Terwijl het aantal coronabesmettingen in India steeds verder oploopt, maakt de overheid zich zorgen over een nog sneller om zich heen grijpende golf van nepnieuws die het land overspoelt. Deze zogenaamde epidemie van onwaarheden omvat adviezen over obscure geneesmiddelen, complottheorieën, vervalste overheidsmededelingen en discriminerende uitingen jegens de eeuwige zondebok: Indiase moslims.
Ondanks de strenge lockdown in India verzamelden zich op 14 april duizenden gestrande arbeidsmigranten zich op een van de treinstations van Mumbai nadat er geruchten waren verspreid over speciale treinen die hen naar huis zouden brengen. Helaas voor hen bleek het nepnieuws te zijn en strandde de massa in en rondom het gesloten station. De door de lockdown werk,- en dakloos geworden migranten eisten eten en hulp om naar hun geboorteplaats te komen aangezien ze al weken in provisorische opvangkampen vastzitten. Terwijl de politie de demonstranten met stokken uiteen dreef en de overheid op zoek ging naar de maker van het nepnieuws.
‘Hoe kon ik nou weten dat het bericht over de speciale trein nep was?’, vraagt de migrant Kumar (52) zich af. Hij kreeg vorig jaar zijn eerste smartphone van zijn oudste dochter, maar weet er nog altijd maar amper raad mee. ‘Ik open WhatsApp en Facebook en zie vrienden allerlei nieuws delen over het virus en kansen om eindelijk naar huis te gaan. Mensen zijn slim en ze spelen in op onze wanhoop om hier weg te komen. Nu staan we hier opeengepakt, krijgen we klappen van de politie en kunnen we weer onverrichter zake terug naar het opvangkamp.’
Gephotoshopte nepberichten van de Indiase overheid, de wereldgezondheidsorganisatie WHO, banken, uitkeringsinstanties en goede doelen terroriseren telefoons van Indiërs die vaak niet goed weten wat ze wel en niet kunnen geloven. Op WhatsApp-groepen worden massaal berichten rondgestuurd over verlenging van de lockdown in het land, het sluiten van horeca tot in oktober en mogelijke oorzaken van het coronavirus. Ook krijgen gebruikers spam op hun telefoons van oplichters die proberen mensen te lokken met aanbiedingen van telefoonaanbieders en overheidsuitkeringen voor mensen die werkloos zijn geworden door de lockdown. Daarnaast doen berichten over zogenaamde huismiddeltjes als knoflookthee, een stevige klap op de rug of anti-coronamatrassen de ronde en waren honderden mensen ervan overtuigd dat als je tien seconden je adem in kunt houden zonder te hoesten, je het virus niet hebt.
In een land waar dorpsroddel vaak de eerste bron van nieuwsgaring is, groeide digitale communicatie al snel uit tot een medium dat vatbaar is voor fraude en vervalsing. Zo worden bewerkte video’s, ongeverifieerde advertenties en geruchten op social media doorgaans voor waar aangenomen waardoor de verspreiding van nepnieuws een groot fenomeen is geworden met potentieel voor aansporing tot geweld. Zo kwamen in 2018 minstens twintig mensen om het leven vanwege geweld door nepnieuws en werden de rellen in Noordoost-Delhi van begin dit jaar aangewakkerd door valse beschuldigingen en haatzaaierij via social media.
De gestrande Italiaanse toeriste Martina (34) zit in een WhatsApp-groep met tientallen landgenoten die in India vast zijn komen te zitten door de lockdown. ‘Elke dag worden er berichten gedeeld over het virus en de overheidsmaatregelen, maar vaak kom ik er na twee minuten Googlen al achter dat de berichten niet kloppen. Daarom kan het geen kwaad om te checken of het zogenaamde breaking news ook door de grote kranten gedeeld wordt. Gelukkig zijn er ook goede websites in India die de misinformatie aan het licht te brengen en die snel de echtheid van overheidsdocumenten kunnen verifieren.’
Overheidsreactie
In maart waarschuwde het Indiase Hooggerechtshof voor het gevaar van nepnieuws tijdens de lockdown, waarna de overheid het land opriep om feiten te verspreiden in plaats van bij te dragen aan de heersende angst. Ook secretaris-generaal van de Verenigde Naties Antonio Guterres waarschuwde deze maand over een wereldwijde misinfodemic waarin schadelijke gezondheidsadviezen worden gedeeld op social media die mensenlevens in gevaar kan brengen. De VN-chef sprak zijn zorgen uit over wilde complottheorieën en waarschuwde dat haat zich snel verspreidt waardoor groepen gestigmatiseerd worden. Guterres drong er daarom bij de naties op aan zich te verenigen tegen deze epidemie van misinformatie.
‘De overheid wil de grote IT-bedrijven aansporen om authentieke content te promoten en misleidend nieuws te verwijderen’, vertelde een overheidsmedewerker aan The Economic Times. Afgelopen maand was er intensief contact tussen de regering en bedrijven als Facebook, WhatsApp en Twitter om bewustwordingscampagnes te lanceren die gebruikers ervan weerhouden om nepnieuws over het virus te delen met als doel om paniek te voorkomen en sociale harmonie te behouden. Hierop kwam Facebook met een zogenaamde Chatbot die gebruikers op de pagina van de Indiase overheid helpt om nieuwsberichten te rectificeren.
India heeft geen specifieke wet om nepnieuws te bestraffen, maar kan zich beroepen op een oude wet die het fabriceren, publiceren of verspreiden van verklaringen, geruchten of rapporten die angst of onrust kunnen veroorzaken strafbaar stelt. Een andere wet verbiedt het verspreiden van een vals alarm tijdens een ramp of het verspreiden van onwaarheden over de ernst of omvang ervan.
Sinds de lockdown zijn er door het hele land al meer dan duizend mensen gearresteerd op deze gronden. Een van de meer opvallende zaken was de arrestatie van de zogenaamde Corona Wala Baba, een zelfbenoemde coronamonnik die mensen voor zo’n 10 cent een talisman aansmeerde die het virus zou tegenhouden.
De zondebok
In een golf van complottheorieën over de herkomst en verspreiding van het virus wezen hindoeradicale groeperingen al gauw naar de Indiase moslims, hun favoriete doelwit. Zo circuleerden er verschillende gemanipuleerde filmpjes en geluidsopnames die zogenaamd bewijs zouden leveren dat moslims uit zijn op de verspreiding van het virus. Een ervan is een audio-opname die viraal ging op WhatsApp waarin een man uit de staat Gujarat mensen waarschuwt voor islamitische groente- en fruitverkopers die volgens hem expres op hun koopwaren spugen om het virus te verspreiden. ‘Er begint twijfel te ontstaan’, zegt de man op onheilspellende toon. ‘Als wij hindoes niet samenwerken staan ons grote problemen te wachten. Het is mogelijk dat zij hun jihad op deze manier houden. Ze komen naar hindoewijken om jihadistisch op onze groenten te spugen.’
Behalve deze berichten gaan er gemanipuleerde beelden en filmpjes rond die beweren dat moslims om het virus te verspreiden in restaurants aan bestek likken, collectief niezen, zich in moskeeën schuilhouden om niet getest te worden en op agenten spugen.
Niet alleen hindoes met anti-islamitische sentimenten laten zich opjutten door online bangmakerij. Moslims zelf vallen net zo goed massaal voor nepnieuwsberichten. Zo werd een medisch team in de noordelijke staat Madhya Pradesh met stenen bekogeld toen zij in een islamitische wijk op zoek waren naar iemand die met een coronapatiënt in contact was geweest. Volgens een nep-WhatsApp-bericht dat rondging zouden gezonde moslims ingeënt worden met het coronavirus om later vermoord en gedumpt te worden. Islamitische buurtbewoners geloofden het bericht en verzamelden zich om het medisch team weg te jagen.
Wondermiddelen
Ook overheidsmedewerkers dragen hun steentje bij aan de verspreiding van verwarring en misinformatie in India. Zo was een van de eerste reacties van de nationale overheid op het virus het promoten van traditionele natuurgeneeswijzen ter bestrijding van corona en zelfs toen het aantal besmettingen toe begon te nemen beweerde de Minister van Volksgezondheid nog dat blootstelling aan de zon het virus zou doden.
Zo claimde de bekende spiritueel leraar en zakenman Baba Ramdev dat een ayurvedisch medicijn van zijn eigen bedrijf met het extract van de plant ashwaganda mensen kon genezen van het virus. Zonder verder bewijs aan te dragen deelde hij zijn claim met miljoenen volgers.‘Dit soort berichten geven mensen een vals gevoel van veiligheid. Veel mensen zijn nou eenmaal laagopgeleid en daardoor makkelijk te misleiden’, zegt epidemioloog Giridhar (53). ‘Ze vertrouwen dit soort guru’s, kwakzalvers en pillendraaiers zonder vragen te stellen en daarom zou de overheid dit soort publicaties moeten verbieden. Maar in plaats daarvan is er een overheidsministerie voor ayurveda dat soortgelijke berichten deelt en ongeteste plantaardige middelen aandraagt als wondermiddel tegen het virus.’
De verspreiding
Een publicatie van de Amerikaanse politicoloog David Lazer legt de dynamiek achter het ontstaan en de verspreiding van nepnieuws uit. In zijn onderzoek liet hij een groep republikeinen beoordelen of een headline over 500 Mexicaanse immigranten die met zelfmoordvesten de grens overstaken correct was. Slechts 15 procent gaf aan te geloven dat het waar was, maar meer dan de helft zou overwegen het te delen op social media. In zijn commentaar vertelt Lazer dat mensen best in staat zijn om nepnieuws te onderscheiden, maar dat ze toch in de verleiding gebracht worden onwaarheden de wereld in te sturen als het in hun straatje ligt en hun eigen wereldbeeld bevestigd. ‘Iedereen die ergens heel erg voor of heel erg tegen is, deelt waarschijnlijk nepnieuws’, vertelt ook de Indiase journalist Praveen (38). ‘Vooral als het hun eigen overtuigingen bevestigt. Daarnaast kicken mensen op sensatie en spelen in op bestaande emoties als angst, haat en afgunst. Indiase media, politiek en maatschappij zijn erg emotioneel en dramatisch. Het is niet voor niets dat ons land honderden websites en duizenden social media accounts kent die zich speciaal richten op het verspreiden van propaganda en nepnieuws voor hun specifieke doeleinde. Deze accounts geven bijvoorbeeld een pro-hindoe draai of anti-moslimdraai aan elk verhaal dat langskomt of ze proberen zelf geruchten te verspreiden die hun eigen kamp legitimiteit verstrekken.’
Journalist Praveen schampert dat er geen beginnen aan is om het nepnieuws te beteugelen. ‘We proberen samen met de overheid maatregelen te nemen, maar zelfs over deze maatregelen is nepnieuws ontstaan. Zolang mensen hun fantasie en geldingsdrang niet beteugelen hebben we nog een lange weg te gaan.’
