De Kanttekening
Terwijl lgtbq-activisten dit jaar enthousiast reageerden op de afschaffing van de doodstraf op homoseksuele handelingen in Soedan, zijn er nog zes landen over waar je ter dood veroordeeld kan worden vanwege je geaardheid. Van deze landen is Iran de enige die deze straf nog op grote schaal uitvoert en er zijn sinds de Islamitische Revolutie van 1979 zo’n 5000 lgtbq’ers geëxecuteerd. Hierdoor leiden Iraanse niet-hetero’s een dubbelleven vol angst om ontdekt te worden door familie of de overheid, aangezien ze in beide gevallen hun leven niet zeker zijn.
Iran behoort tot de meest gevaarlijke landen om te wonen als niet-hetero. Naast Jemen, Saoedi-Arabië en delen van Nigeria, Irak en Somalië staat er in Iran de doodstraf op homoseksuele handelingen. Deze landen baseren hun vonnis op de Koran, waar net als in de Bijbel het verhaal van Sodom en Gomorra centraal staat in de traditionele veroordeling van homoseksualiteit. Ook staat in de Hadith, de islamitische overlevering, dat Mohammed gezegd zou hebben dat twee mannen en twee vrouwen niet onder dezelfde lakens mogen slapen en niet naar elkaars geslachtsdelen mogen kijken. Homoseksuele daden zijn dan ook verboden volgens de meeste scholen van islamitische rechtspraak en onderhevig aan verschillende straffen, waaronder de doodstraf. Zo werd er in 2019 nog een 31-jarige man publiekelijk opgehangen op een plein in de zuidelijke stad Kazerun.
Politiek
Hoewel homoseksualiteit in de Iraanse politiek nauwelijks besproken wordt en naar buiten toe zoveel mogelijk vermeden, zijn Iraanse leiders niet verlegen hun ongezouten mening op tafel te leggen als hen daarom gevraagd wordt. Zo claimde voormalig president Ahmadinejad dat homoseksualiteit niet voorkomt in Iran en verklaarde oud-parlementslid Mehrdad Bazrpash dat het een trots van de Islamitische Republiek is om de rechten van homoseksuelen te schenden.
Ondanks een dringende oproep van de VN weigert Iran om relaties tussen mensen van hetzelfde geslacht te decriminaliseren en de doodstraf af te schaffen, aangezien de overheid van de Islamitische Republiek homoseksualiteit ziet als een moraal bankroet en westers barbarisme. Naast de duizenden terdoodveroordelingen is het Iraanse mannen toegestaan om eerwraak toe te passen op hun kinderen en kleinkinderen vanwege hun geaardheid, waardoor het aantal dodelijke slachtoffers aanzienlijk hoger ligt.
Wettelijk gezien is seks tussen mensen van hetzelfde geslacht erg complex in Iran. Zo wordt bij seks tussen twee mannen met wederzijds goedvinden alleen de passieve partner ter dood veroordeeld en krijgt de penetrerende partner honderd zweepslagen. Wordt er echter bewezen dat er sprake was van verkrachting, dan kan de dader ter dood veroordeeld worden. Daarom is vertrouwen enorm belangrijk onder homomannen vanwege de angst voor verraad en chantage. Ook zijn er verhalen bekend waarin een terdoodveroordeelde onder druk van zijn familie ineens claimde verkracht te zijn, waardoor niet hij, maar zijn voormalig sekspartner ter dood werd veroordeeld. Omdat penetratie bij seks tussen twee vrouwen volgens de wet niet plaatsvindt, worden beide partners alleen veroordeeld tot zweepslagen.
Hoewel de wetten in het land draconisch zijn, is het gebruikelijk dat mannen hand in hand over straat lopen, gearmd in een theehuisje zitten of dat vrienden een hand op elkaars knie leggen. Volgens geschiedenisleraar Hamed (32) hebben niet-heteromannen het daarom in zekere zin makkelijker dan in andere homofobe landen, maar blijft de angst om ontdekt te worden enorm. ‘We kunnen zonder vrees close met elkaar zijn in het openbaar, ik kan samenwonen met een man en kus mijn vriend zelfs in het park. Soms krijgen we wel scheve blikken, maar daar blijft het bij. Toch zijn sommige vrienden in het openbaar in elkaar geslagen of gearresteerd door de lokale moraliteitspolitie vanwege onislamitische gedragingen en kledingstijl.’
Operatie
Operatie
De Iraanse wet bestempelt niet-heteroseksuele mensen als geestesziek. Als oplossing voor dit veronderstelde probleem besloot de regering in 1987 transseksualiteit te legaliseren en om massaal geslachtsveranderingsoperaties uit te voeren, gesponsord door de staat en vaak slechts met halve goedkeuring van de patiënt.
‘De ayatolla’s zien transgenders als mannen met de ziel van een vrouw en andersom’, zegt activiste Shadi Amin van de Iraanse lgbtq-rechtenorganisatie 6Rang, gevestigd in Londen. ‘Daarom zetten ze duizenden mensen per jaar onder enorme druk om een geslachtsoperatie te ondergaan. Ze denken dat ze hiermee het bestaan van homoseksuele mensen kunnen bestrijden, want door hun lichaam te veranderen los je het probleem op. Ze weten dat de wereld meekijkt, dus voeren ze liever massa-operaties uit dan massa-executies.’
‘De meeste van ons willen hun geslacht helemaal niet veranderen’, vervolgt Amin, ‘maar ze krijgen twee keuzes: gearresteerd, gemarteld of zelfs geëxecuteerd worden, of een operatie ondergaan. Maar zelfs na deze traumatische ervaring worden de meesten aan hun lot over gelaten. Vaak is het voor families een schande om hun kind weer op te nemen en worden zij verstoten, komen nergens aan het werk en eindigen in de clandestiene seksindustrie.’
Het is dan ook niet verwonderlijk dat deze behandeling niet alleen faalt in het genezen van de veronderstelde ziekte, maar vaak leidt tot depressie, identiteitscrises en zelfs zelfmoord voor hen die min of meer gedwongen een dergelijke ingrijpende operatie ondergaan.
Volgens Human Rights Watch krijgen nagenoeg alle Iraanse lgtbq’ers te maken met dergelijke psychologische problemen. Zij kunnen hier echter nauwelijks mee terecht bij de geestelijke gezondheidszorg aangezien psychiaters terughoudend en nauwelijks opgeleid zijn om homoseksualiteit te zien als iets anders dan een geestelijke stoornis. Uit wanhoop, of aangespoord door deze psychiaters, de overheid of familieleden komen sommige lgtbq’ers terecht bij hun lokale imam of predikers van het regime om hun veronderstelde probleem te genezen door religieuze activiteiten als vasten, bidden, koranstudie en pogingen hun geaardheid te zien als satanisch. Volgens onderzoek van de Amerikaanse Universiteit van Utah hebben dit soort methodes echter een slagingspercentage van nul procent en brengen ze niet alleen het psychisch welzijn in gevaar, maar creëren zij dermate veel spanning tussen hun seksuele en religieuze identiteit dat veel lgtbq’ers hun religie volledig afzweren.
Gevaar
Volgens 6Rang kampen lgbtq’ers buitensporig vaak met fysiek, verbaal en zelfs seksueel geweld. De meeste incidenten vinden plaats binnen het gezin zelf (62%), op straat (52%), door vrienden of klasgenoten (49%) en de politie (30%). Vijftien procent geeft zelfs aan op het politiebureau seksueel misbruikt te zijn onder bedreiging van agenten. Zo vertelt Milad (29) dat hij meerdere keren gearresteerd werd omdat hij transgender is: ‘ik werd zonder reden afgeranseld en de politiemannen wilden seks met me. Toen ik dat weigerde sloegen ze me nog harder en sloten ze me dagenlang op zonder mijn familie op de hoogte te stellen. Uiteindelijk lieten ze me gaan, maar bezworen me dat als ik seks met een man zou hebben, ze me op zouden hangen.’
Volgens student Mohsen (24) is geen enkele overheidsinstellingen veilig. ‘Op school rukte een klasgenoot alle kleren van mijn lijf, maakte foto’s van me en verkrachtte me op het toilet terwijl de rest op wacht stond. Maar niemand zou me geloven als ik ermee naar buiten treedt. Ook je docenten en het schoolbestuur kun je hier niet vertrouwen. Ze luisteren niet, ze chanteren je of ze proberen je te genezen.’
Navid (19) vertelt dat hij ook thuis zijn verhaal niet kwijt kan en hij uit schande werd opgesloten in zijn kamer. ‘Op een dag sloeg mijn vader me zelfs zo hard dat ik tot op de dag van vandaag niet normaal kan lopen. En dan heb ik nog geluk dat ik leef. Een jongen uit mijn netwerk had een vriendje wiens oom te horen kreeg over zijn geaardheid. Een week later had deze oom zijn eigen neefje laten vermoorden.’
Vijf zware keuzes
‘Als Iraanse lgbtq’er heb je grofweg vijf keuzes’, legt ondernemer Shahrooz(34) uit, ‘een operatie, onderdrukken, het verbergen, vluchten of geen fuck geven, maar meestal een combinatie hiervan, afhankelijk van de situatie. We zijn de beste sociale kameleons ter wereld. Soms ben ik het ene moment de ideale familieman en vrome schoonzoon en spreek ik een uur later stiekem af in een openbaar park met een nieuwe scharrel.’
Aangezien een operatie voor de meeste Iraniërs ondenkbaar is, blijven er vier opties over, waarvan onderdrukken en verbergen de meest voorkomende overlevingsstrategieën zijn. Ook het volgen van de maatschappelijke norm om te trouwen en een gezin te stichten weegt zwaar in Iran en voor veel lgtbq’ers biedt het huwelijk een alibi om uit te problemen te blijven. Wel weten enkele wanhopige het voor elkaar te krijgen een schijnhuwelijk in elkaar te zetten. Het concept is als volgt: een bevriend lesbisch stel en een homostel huren twee appartementen naast elkaar en vervolgens trouwt een van de mannen met een van de vrouwen. Toch komt het merendeel terecht in een traditioneel huwelijk, onder druk van hun familie.
Het klimaat van angst drijft duizenden lgbtq-Iraniërs op de vlucht naar het westen. Sommigen vluchten legaal door op reis te gaan en niet terug te komen, anderen via smokkelaars tegen hoge betalingen. Er zijn zelfs voorbeelden van mensen die hun nier verkochten om deze smokkelaars te betalen om ze buurland Turkije in te krijgen, wat vaak het eerste station is. Omdat het leven voor een lgbtq-vluchteling in Turkije niet makkelijk en ook niet altijd veilig is, melden de meesten zich snel bij het Hoog Commissariaat voor Vluchtelingen in Ankara, in de hoop asiel te krijgen in Europa of Noord-Amerika.
De dappere, laatste optie is te zien in de vele illegale huisfeestjes, online daten via een beveiligde verbinding en de stiekeme oppikplaatsen voor seks als het Danesjoo Park in hartje Teheran.
‘Wat je niet moet vergeten is dat de overheid me niet verbiedt om lesbisch te zijn’, zegt studente Samaneh (22), ‘ze verbieden me om ernaar te handelen. Dus zo lang je niet te veel in het oog springt door je gedrag, zal de politie geen vinger naar je uitsteken. Daarbij is het juist voor heteroseksuele koppels verboden om openbare genegenheid te tonen. Al mijn klasgenoten hebben stiekem vriendjes en vriendinnetjes, maar kunnen in de gevangenis belanden als ze samen over straat lopen. In die zin hebben ik en mijn vriendin het makkelijker, omdat het hier heel normaal is voor mensen van hetzelfde geslacht om hand in hand te lopen.’
Seks en feesten
Ondanks de extreme straffen op seks tussen mensen van hetzelfde geslacht is juist dit voor veel lgtbq’ers een uitvlucht en troost. ‘Seks met mijn partner geeft me een gevoel van identiteit’, zegt Samaneh. ‘Het is zo’n beetje het enige wat ik kan doen om mezelf uit te drukken en te ontsnappen uit de isolatie. Ten tweede is het een symbolische protestdaad, als een soort middelvinger naar onze schijnheilige ayatollah en zijn kliek.’
Ondanks internetrestricties in Iran weet elke jongere deze te omzeilen waardoor zelfs lgtbq-dating apps als Grindr de afgelopen jaren aan populariteit wonnen. Toch opereren de meeste profielhouders onder een alias en zijn ze voorzichtig om niet in een val van de overheid te lopen, die het netwerk in de gaten houdt. Ondanks verhalen over arrestaties zijn veel Iraanse lgtbq’ers enthousiast over Grindr. ‘Ik heb via Grindr al meer dan dertig mannen ontmoet’, vertelt kapper Mahmood (36) trots. ‘En ik heb nog nooit een slechte ervaring gehad. Niemand weet van mijn geheime Grindr-leven, maar het helpt mij om een psychologische balans te vinden’
De grootste risico’s lopen zij die zich verzamelen rond bekende plekken in grote steden die fungeren als oppikplaats voor seks en waar lgtbq’ers samenkomen om te socializen. Ondanks het feit dat het vrij publiekelijk plaatsvindt en ze meestal met rust worden gelaten, kent iedereen de verhalen van mensen die op dit soort plekken zijn afgeranseld of zelfs doodgeslagen door de beruchte moraliteitspolitie.
Ook illegale huisfeestjes worden vaak binnengevallen door de politie. Behalve de kans om betrapt te worden op homoseksuele daden, worden feestvierders vaak gearresteerd voor gebruik van alcohol en drugs, wat streng verboden is in Iran. Na een arrestatie worden ze vaak gemarteld en gedwongen informant te worden voor de politie. Bij weigering kunnen ze in de gevangenis belanden of aan hun families gerapporteerd worden als homoseksueel, wat voor de meeste jongere lgtbq’ers het ergst denkbare is.
‘Natuurlijk zijn we bang om gepakt te worden, ‘lacht kunstenares Nooshin (41), ‘maar het heeft ons nooit weerhouden om de week erna weer te gaan dansen. Sinds de revolutie gaat het al zo. We worden gewoon creatiever in het ontwijken van de autoriteiten. Al mijn vrienden zijn inmiddels doorgewinterde rebellen. Wat moeten we anders? Buigen en wegkwijnen in een schijnleven? Ik zou het niet eens kunnen. Daarom blijven we samenkomen achter gesloten deuren, waar we dansen tot de zon opkomt.’
