Eigen werk
‘Als je een dag krijgt om te leven, besteed dan de helft ervan te paard’, ~ Oud Kirgizisch gezegde
Ooit waren de Kirgiezen een trots ruitervolk met rood haar en groene ogen dat vanuit Siberië zijn weg vond naar de beschutte valleien van het Tian Shan gebergte in Centraal-Azië. Door de jaren heen werd dit ruige gebied onder voet gelopen door Mongolen, andere Turkse volken en ten slotte door het Russische Rijk. Eeuwenlang wisten de Kirgizische nomaden hun ongebonden leefstijl in stand te houden, tot de Sovjets kwamen met nieuwe plannen. In enkele decennia dwong Stalin de nomadische stammen een nieuw sedentair leven op, een culturele schok waar het land nu langzaam van bijkomt.
Wat blijft er na vele jaren communisme over van een cultuur die volledig is gebouwd op het nomadisch bestaan? Levend in strikte balans met de natuur, elk seizoen trekkend met hun kuddes en families naar nieuwe gronden en een totaal andere kijk op bezittingen, eigenaarschap, rechtspraak en religie dan de overheersende Russen. De Kirgiezen werden net als de nomadische Kazachen en Turkmenen onvrijwillig in een nieuw leven gesmeten en afhankelijk gemaakt van de gemakken van het gesettelde leven. Na ruim zestig jaar aanpassen hield de Sovjet-Unie ineens op met bestaan en werd de onafhankelijkheid uitgeroepen. Maar de onafhankelijkheid van wat? Voorheen waren grenzen en nationaal gezag een vaag begrip in Kirgizië, maar met voormalig partijleden als nieuwe machthebbers leek het onvermijdelijk dat een groot deel van de Russische staatsvorm nog lang intact zou blijven.
Net als de andere Centraal-Aziatische volkeren ging het jonge Kirgizië naarstig op zoek naar een nieuwe identiteit. Maar wat was daar nog van over? Geen Kirgies in de stad die erover peinst zijn appartement in te ruilen voor een traditionele joert in de velden en ook in de dorpen is men gewend aan gemakken als stroom, verwarming en een auto voor de deur. Zoals in veel culturen onder druk ontstond er in Kirgizië een beweging die probeerde terug te gaan naar een verloren gegane tijd. Een opleving in geloof is er een van. De Lonely Planet verwoordt religie in Kirgizië op een mooie manier: ‘De nomaden namen van de islam mee wat in hun zadeltassen paste’. Nu echter lijkt de ruk naar religie soms onnatuurlijk sterk te zijn en is er een geloofswijze in opkomst die veel strenger is dan die ooit is geweest in het land. Deze typische beweging voor een samenleving die op zoek is naar zijn eigen identiteit zorgt voor het vreemde contrast op straat tussen meisjes in minirokjes naast hun vriendinnen in hijab .Toch zijn op dit moment de meeste Kirgiezen nog niet erg actief gelovig, maar zullen altijd trots verklaren ‘muzelman’ te zijn.
Maar ook voor de overgebleven 420.000 Russen in het land is het leven verwarrend. De meesten voelen zich alleen nog thuis in de hoofdstad Bisjkek, maar zelfs daar is een verschil merkbaar met tien jaar geleden vertelt de Russische Oxana. ‘De voertaal in de stad was per definitie Russisch toen ik jong was, maar nu merk je dat het Kirgizisch in opmars is en voel ik me steeds meer een alien in mijn eigen stad’. Want er zijn maar amper Russen die Kirgizisch spreken. Het wrange voor deze Russen is dat terugkeer naar Rusland vaak een grote teleurstelling is. Oxana probeerde het leven in Moskou en Omsk, maar ondervond daar dat ze amper welkom was als Kirgizische Rus en merkte dat de cultuur er veel harder is dan in haar gemeenschap in Bisjkek.
Naast invloeden van het verleden en de Russen is er de moderniteit. De hoofdstad Bisjkek wemelt van de hippe koffiebars, nachtclubs en internetcafés. De Kirgizische jeugd is bijzonder actief op internet en zit voor hun universiteit in het gras met smartphones, laptops en tablets al flirtend met hun vrouwelijke klasgenoten. Het contrast tussen deze moderne jeugd en het platteland is enorm, maar ondertussen zijn de tradities op veel fronten ook in de stad nog erg sterk aanwezig. Familiebanden blijven bepalend en jonge stellen worden vaak geacht om na het huwelijk in te trekken bij de ouders van de bruidegom. Zo ook Dinar, een hoogopgeleide vrouw die veel gereisd heeft, maar na haar trouwen ineens belandde in de armen van haar nieuwe schoonmoeder. Deze verwachte van Dinar dat ze haar baan opgaf om alles te doen in het huishouden en voor haar te zorgen. Dit slaafse bestaan dreef Dinar tot wanhoop en in een slepend conflict, zeker omdat haar man niks in te brengen had tegen zijn eigen moeder, die hem uiteindelijk dwong te kiezen tussen haar en zijn vrouw. De scheiding is in gang.
Naast de individuele verwarring wakkert politieke onrust. Clans zijn nog altijd een belangrijke machtsbasis bij gebrek aan vertrouwen in het centrale gezag. Onder meer door dit nepotisme wordt de politieke balans verstoord en sluit men een aanstaande revolutie niet uit. Ook etnische spanningen tussen Kirgiezen en Oezbeken in het zuiden van het land en onopgeloste grensconflicten met Oezbekistan zelf geven de jonge natie nog voldoende hindernissen voor de komende jaren. Toch is Kirgizië op veel fronten het meest vrije land van Centraal-Azië. Het is geen politiestaat als Turkmenistan, er is meer vrijheid van expressie dan in Kazachstan en meer democratie dan in Oezbekistan. Als altijd heeft de jeugd de sleutel in handen. Zij zullen het evenwicht moeten vinden tussen de oude, de nieuwe en de Russische wereld om een passende weg te vinden naar de toekomst.
